Mówiąc językiem potocznym, hipoteka to taka sytuacja, gdy właściciel nieruchomości ma dług (najczęściej kredyt hipoteczny). Jeśli go nie odda, to wierzyciel (w tej sytuacji bank) może odebrać mu nieruchomość, sprzedać ją i z uzyskanej kwoty odzyskać swoje pożyczone pieniądze. Następuje to w toku czynności egzekucyjnych dokonanych poprzez komornika. Hipoteka obciąża nieruchomość (lub prawo do czegoś), a nie osobę, więc wierzyciel może dochodzić odzyskania długu nawet gdyby właściciel nieruchomości się zmienił.
Najczęściej wierzycielem hipotecznym jest bank, który w ten sposób zabezpiecza dług, nazywany kredytem hipotecznym. Nie ma jednak przeciwwskazań by była nim inna osoba prawna luba nawet fizyczna: SKOK, organ administracji państwowej, fundusz inwestycyjny, prywatna firma, czy też prywatna osoba.
Informacje o stanie hipoteki danej nieruchomości znajdziemy zawsze w dziale IV księgi wieczystej.